Uprawa czasu to jeden z podstawowych i ogólnych tematów, które pojawiają się w literaturze na całym świecie. Jest to temat związany z naturą ludzkiego istnienia, czyli nieuchronności losu, przemijania, starzenia się i śmierci. Motyw przemijania pojawia się w literaturze w różnych kontekstach i formach i jest często wykorzystywany przez pisarzy, aby ukazać nie tylko nietrwałość życia człowieka, ale także jego porażki w próbie zatrzymania czasu i uniknięcia nieuniknionego. Jak pisarze opisują motyw przemijania?
Spis treści
Jak autorzy przedstawiają upływ czasu w swoich dziełach?
Motyw przemijania w literaturze jest często wykorzystywany przez pisarzy, aby ukazać fundamentalną niestabilność i nietrwałość ludzkiego życia. Często jest to motyw centralny, który wpływa na całą fabułę utworu. W niektórych przypadkach motyw przemijania pojawia się bardziej subtelnie, jako jedna z wielu motywacji charakteryzujących postaci lub sytuacje. Często też motyw przemijania pojawia się jako metafora, symbolizując nietrwałość i zmienność rzeczywistości.
Zmienność jest nieodłączną cechą ludzkiego życia. Czas upływa, a wraz z nim zmieniają się nasze doświadczenia i sytuacje. Pewne okresy się kończą, ustępując miejsca nowym, a jedyną stałą rzeczą w tym świecie jest zmiana. Nic więc dziwnego, że autorzy tak bardzo interesują się upływem czasu, skupiając się na naturze życia i ludzkiej kondycji.
W literaturze motyw przemijania często jest przedstawiany w negatywnym kontekście. Lata beztroskiej młodości szybko mijają, a bohaterowie – podobnie jak ludzie w rzeczywistości – często mają poczucie, że nie wykorzystali szans i nieuchronnie zbliża się koniec. Ludzie zawsze próbowali stawić opór temu przemijaniu i zapomnieniu, próbując na różne sposoby temu zapobiec, ale niestety wszystkie próby są daremne.
Nie zawsze jednak zmiana musi być kojarzona z czymś złym. Czasami autorzy zwracają także uwagę na pozytywne aspekty upływu czasu oraz na cykliczność życia, która powinna nas napawać nadzieją. Podobnie jak po zimie przychodzi wiosna w przyrodzie, tak po trudnych okresach życia przychodzą lepsze czasy. Każdy koniec jest początkiem czegoś nowego, a przemijanie jest naturalnym procesem. Przykład takiego podejścia można znaleźć np. w pieśniach Kochanowskiego.
Motyw przemijania – przekaz literatury
Motyw przemijania jest bardzo ważnym elementem Księgi Koheleta. Autor wielokrotnie podkreśla, że wszystko na świecie jest nietrwałe i przemijające. Często używa metafor wiejącego wiatru lub przemijającego cienia. Kruchość doczesnego istnienia, względna wartość i daremność ludzkich wysiłków stanowią stałe cechy naszej zmiennocielesnej rzeczywistości. Jednocześnie w Księdze Koheleta znajdujemy także wezwanie do czerpania radości z chwil obecnych, jako że ludzkie życie jest ukazane jako cykl, w którym powtarzalność i przemijanie stanowią esencję i porządek stworzony przez Boga.
Uprawa czasu jest również obecna w wielu utworach Kochanowskiego, takich jak "Lamenty", "Pieśni" i fraszka "O żywocie ludzkim". W tych utworach podkreśla się, że wszystkie materialne rzeczy są przemijające i niezbyt ważne, ponieważ ich trwałość jest ograniczona. Na tym świecie nie ma niczego, co byłoby w pełni pewne, a los kpi sobie z ludzi, którzy skupiają się tylko na zdobywaniu dóbr doczesnych.
Motyw przemijania realizuje się również w literaturze Szekspira. Główny bohater w "Hamlecie" nie może pogodzić się z nieuchronnością śmierci i trudno mu zrozumieć, że po człowieku, nawet najlepszym, który wiele osiągnął, nic nie zostanie.
Motyw przemijania w literaturze – przykłady
Motyw czasu jest również częstym elementem w literaturze romantyzmu. Jako przykład można podać znaną epopeję narodową napisaną przez Adama Mickiewicza – "Pana Tadeusza". Autor przedstawia w tej pracy "kraj lat dzieciństwa" i wyraża w ten sposób tęsknotę za miejscami, które kojarzą mu się z dawno minionym okresem młodości. Mickiewicz idealizuje ojczyznę, podkreślając przy tym, że świat, który przedstawia, już nie istnieje – o czym świadczy wielokrotne powtarzanie epitetu "ostatni" (ostatni zajazd na Litwie, ostatni, co tak tego poloneza wodził, ostatni woźny trybunału, ostatni z Horeszków).
Przemijanie pytają się także poeci Młodej Polski. Motyw ten można znaleźć w wierszu Kazimierza Przerwy-Tetmajera "Koniec wieku XIX". Wiersz porusza kwestię końca wieku, który niesie ze sobą upadek wszystkich ideałów i wartości. Człowiek pozostaje sam sobie, nie ma niczego pewnego, czego mógłby się chwycić i znaleźć oparcie, odnaleźć utracony sens. Autor-dekadent podkreśla jednocześnie bezradność człowieka wobec rzeczywistości, wobec zachodzących nieodwracalnych zmian.
Z nieuchronnym przemijaniem nie może pogodzić się bohater opowiadania "Panny z Wilka" Jarosława Iwaszkiewicza – Wiktor Ruben. Po latach wraca on na wieś, gdzie jako młody kawaler spędzał wakacje w towarzystwie sióstr mieszkających w dworku. Przypomina sobie, jak był wtedy szczęśliwy i jak beztroskie momenty przeżywał w towarzystwie młodych i pięknych kobiet – można powiedzieć, że był to najszczęśliwszy czas w jego życiu. Niestety powrót do tych samych miejsc i osób jest niemożliwy – wizyta u sióstr przynosi jedynie rozczarowanie. Wiktor boleśnie przekonuje się, że młodość i beztroska minęły bezpowrotnie, siostry są już dorosłymi kobietami, zupełnie innymi. Jedna z nich, w której darzył uczuciem, niestety już nie żyje. Na koniec bohater dochodzi do wniosku, że on sam zmienił się nie do poznania – stał się smutnym, zgorzkniałym i zagubionym człowiekiem.
Motyw przemijania znajduje się również w wierszu Wisławy Szymborskiej "Nic dwa razy". Nie ma jednak do końca negatywnego wydźwięku. Podmiot stwierdza, że każda chwila przemija błyskawicznie i nic nigdy nie powtórzy się, jednak zachęca jednocześnie do intensywnego przeżywania każdej chwili, cieszenia się każdą minutą i doceniania danego nam czasu.
Czytelnicy pytają o motyw przemijania w literaturze
Motyw przemijania w "Panu Tadeuszu" – gdzie się pojawia?
Świat, który przedstawia Mickiewicz, już nie istnieje – o czym świadczy wielokrotne powtarzanie epitetu "ostatni". Autor celowo powraca do "kraju lat dzieciństwa", aby przypomnieć nam, że czas nieubłaganie upływa.
Przykłady motywu przemijania w lekturach – jakie są?
Przykłady to "Lalka", "Hamlet", "Pan Tadeusz", "Panny z Wilka".
Przykłady to "Lalka", "Hamlet", "Pan Tadeusz", "Panny z Wilka".
