Mowa zależna i niezależna

Każdego dnia rozmawiamy z innymi i opowiadamy im o tym, co się wydarzyło. Czasem używamy cudzych słów, ale różnimy się w sposobie, w jaki to robimy. Wyróżniamy mowę zależną, mowę niezależną i pozornie zależną. Czym tak naprawdę są i jak je rozróżnić?

Mowa zależna, niezależna i pozornie zależna

Kiedy opowiadamy o czyichś słowach, używamy mowy zależnej, niezależnej lub pozornie zależnej. Jeśli cytujemy słowa dokładnie, to jest to mowa niezależna. Jesteśmy tylko komentatorami i nie możemy zmienić przekazu. Jeśli używamy zwrotów takich jak "powiedział/ła", "pomyślał/a", to mamy do czynienia z mową zależną. Mamy wtedy możliwość manipulowania przekazem. Mowa pozornie zależna jest pośrednia. Narrator może przywołać myśli bohatera, zachowując jego charakterystyczny styl.

Znajomość tych konstrukcji jest użyteczna przy pisaniu różnego rodzaju tekstów. Wybór między mową zależną, niezależną i pozornie zależną wpływa na charakter treści. Pokazuje też, jak narrator postrzega opisywane postaci.

Najłatwiejsze dla narratora jest bezpośrednie cytatowanie słów bohaterów. To jest mowa niezależna. Narrator tylko komentuje te słowa. Nie ma wpływu na ich przekaz. Natomiast w mowie zależnej narrator przytacza słowa bohatera, używając zwrotów takich jak "powiedział/ła" czy "pomyślał/a". To daje mu możliwość manipulowania przekazem. Z kolei mowa pozornie zależna jest pośrednia. Narrator przytacza myśli bohatera, ale stara się zachować jego autentyczne przekazy.

Mowa zależna – język polski

• „powiedział”,
• „kazał”,
• „polecił”,
• „poprosił”,
• „pomyślał”.

Mowa niezależna

Mówiąc o mowie zależnej i niezależnej, warto zastanowić się nad tym, która jest prostsza. W mowie niezależnej mamy do czynienia z dosłownym cytowaniem czyjejś wypowiedzi. Nie możemy jej zmieniać ani modyfikować. Możemy używać mowy niezależnej w dialogach i monologach. Wtedy możemy przedstawić różne punkty widzenia bohaterów lub pokazać ich subiektywne odczucia i cele.

Mowa pozornie zależna

Mowa pozornie zależna jest najtrudniejsza do użycia, gdy chodzi o wypowiedzi bohaterów. Przy zabieraniu wewnętrznego monologu bohatera, narrator stara się zachować charakterystykę bohatera. Narrator nie komentuje ani nie próbuje manipulować przekazem. Jest to forma pośrednia między mową zależną a niezależną.

Mowa zależna i niezależna – przykłady

• „Wynoś się stąd!” – powiedział jeden z senatorów.
• „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła zdenerwowana nauczycielka języka polskiego.
• „Pójdzesz ze mną do teatru?” – zapytał mnie Patryk.
• „Niestety nie mogę, muszę być w pracy.” – odpowiedziała zasmucona Marta.
• Podczas posiedzenia jeden z senatorów kazał drugiemu, aby ten opuścił posiedzenie.
• Zdenerwowana nauczycielka języka polskiego wykrzyknęła, że uczeń nie odrobił lekcji.
• Rozmawiałem z Patrykiem, kiedy ten zapytał mnie, czy pójdę z nim do teatru.
• Patryk zapytał Martę, czy ta pójdzie z nim do teatru. Niestety, Marta musiała odmówić, bo miała wtedy być w pracy.

Możemy przykłady różnych rodzajów mowy wymieniać bez końca. Mowę zależną zawsze można zamienić na mowę niezależną. To jest temat, który poruszany jest na lekcjach języka polskiego w szkole podstawowej.

Zamiana mowy niezależnej na zależną

• „Przyjdę dzisiaj do Was na obiad.” – powiedział nasz syn podczas rozmowy telefonicznej.
  Podczas rozmowy telefonicznej nasz syn powiedział, że przyjdzie na obiad.
• „Pojedziesz ze mną na wakacje w góry?” – zapytał Marcel.
  Marcel zapytał mnie, czy pojadę razem z nim na wakacje w góry.
• „Pożyczysz mi książkę od biologii?” – zapytała podczas lekcji Asia.
  Podczas lekcji Asia zapytała, czy pożyczę jej książkę od biologii.

Mowa zależna i niezależna – ćwiczenia

• „Pomożesz mi przy lepieniu uszek na święta?” – zapytała babcia swoją wnuczkę, Asię.
• „Jak mogłeś tak mnie potraktować?!” – wykrzyknęła zdruzgotana Oliwia.
• „On mnie pierwszy popchnął!” – krzyknął poprzez łzy mały Krzyś.
• Marek odpowiedział Monice, że zna numer telefonu do doskonałego specjalisty od chorób dzieci.
• Mama zaproponowała swojemu dziecku wspólne spędzenie świąt.
• Adam ochoczo zgodził się na propozycję Ani.

Rodzice pytają o mowę zależną i niezależną:

Czy mowa zależna to strona bierna?

Mowa zależna i strona bierne w języku polskim to różne konstrukcje. Strona bierna dotyczy sytuacji, gdzie podmiot jest odbiorcą czynności, a wykonawcą jest dopełnienie. Na przykład: „zostało powiedziane przez Karolinę” czy „było wykrzyczane”. Są to konstrukcje, które można używać w mowie zależnej, ale w mowie zależnej częściej używa się konstrukcji strony czynnej.

Kiedy używa się mowy zależnej?

Mowę zależną używa się, gdy chcemy zrelacjonować czyjąś wypowiedź, ale nie w sposób bezpośredni.

Jakie zwroty najczęściej stosuje się w mowie zależnej?

Najczęściej używa się zwrotów takich jak „powiedział/ła”, „stwierdził/ła”, „wykrzyknął/a”, „uznał/ła”.

Do czego służy mowa niezależna w literaturze?

Mowę niezależną często stosuje się w dialogach między bohaterami w dziełach literackich.

W jakich tekstach często pojawia się mowa niezależna?

Mowę niezależną często spotykamy w opisach wydarzeń i opowiadaniach.

Mowę niezależną często spotykamy w opisach wydarzeń i opowiadaniach.