Opioidy: Czym są leki opioidowe i jak działa zatrucie opioidami?
Leki opioidowe są jednymi z najmocniejszych leków przeciwbólowych stosowanych u pacjentów z nowotworami, po operacjach i poważnych urazach. Choć przyspieszają powrót do zdrowia i poprawiają samopoczucie, należy je stosować ostrożnie. Dlaczego? Ponieważ uzależniają bardzo szybko, a zatrucie opioidami może mieć poważne skutki.
Opioidy to różne substancje naturalne i syntetyczne, które oddziałują na receptory opioidowe. Te receptory znajdują się w mózgu, rdzeniu kręgowym i tkankach obwodowych. Opioidy mogą działać jako antagonistyczne, blokujące receptory bólu i uniemożliwiające przekazywanie sygnałów bólowych do mózgu; agonistyczne, pobudzające receptory przeciwbólowe; lub mieszane – pobudzające niektóre receptory i blokujące inne.
Interesujące jest to, że nasze ciało produkuje naturalne opioidy, takie jak endorfiny i dynorfiny, ale nie mają one zastosowania medycznego. Syntetyczne opioidy są stosowane głównie jako leki przeciwbólowe. Przykłady to tramadol i fentanyl. Opioidy pochodzenia naturalnego, takie jak morfina i kodeina, pochodzą z opium, a z bardziej zaawansowanej chemii można uzyskać niebezpieczną heroinę i oksykodon.
Popularne leki opioidowe to kodeina, tramadol i dihydrokodeina. Silniejsze opioidy to morfina, buprenorfina, fentanyl, metadon, oksykodon i tapentadol. Leki te są dostępne w postaci tabletek, plastrów, syropów, aerozoli, zastrzyków i wlewów dożylnych. Są stosowane w leczeniu różnych rodzajów bólu, w tym głównie bólu pourazowego, pozawałowego i pooperacyjnego. Są także stosowane w terapii paliatywnej i nawet do łagodzenia silnych bólów porodowych.
Słabsze opioidy, takie jak kodeina, są często stosowane jako leki drugiego rzutu. Kodeina jest często stosowana w połączeniu z innymi lekami przeciwbólowymi, takimi jak paracetamol lub ibuprofen. Kodeina jest dostępna bez recepty i jest stosowana w syropach przeciwkaszlowych.
Dihydrokodeina i tramadol to pochodne kodeiny. Tramadol jest najbardziej popularnym lekiem przeciwbólowym i wolniej uzależniający się w porównaniu do innych opioidów.
Morfina jest najbardziej znanym opioidem, który wykazuje działanie ośrodkowe i obwodowe. Ma wiele działań, takich jak zmniejszenie bólu, hamowanie kaszlu i depresję oddechową. Jest często stosowana w formie kapsułek o przedłużonym uwalnianiu lub wlewów dożylnych. Oksykodon, buprenorfina i fentanyl to silniejsze opioidy, które mają węższe zastosowanie.
Stosowanie opioidów może powodować wiele działań niepożądanych, takich jak zaparcia, nudności, senność, zaburzenia koncentracji, spadek apetytu, świąd skóry, zatrzymanie moczu, depresję oddechową i suchość w ustach. Często stosuje się leki przeciwwymiotne i środki rozluźniające jelita, aby zmniejszyć te skutki uboczne. Długotrwałe stosowanie opioidów prowadzi do tolerancji, czyli konieczności zwiększania dawki leku, aby uzyskać ten sam efekt.
U pacjentów stosujących opioidy przez dłuższy czas mogą wystąpić objawy zespołu odstawienia, takie jak łzawienie, katar, nadmierne pocenie, zmniejszone źrenice, wymioty, apatia, bezsenność, drgawki, ziewanie, podwyższone ciśnienie krwi, skurcze jelit, niewydolność oddechowa, suchość w ustach, bezsenność i euforia.
Opioidy mają również inne zastosowanie. Metadon jest stosowany w leczeniu uzależnień od heroiny, kodeina jest obecna w wielu syropach przeciwkaszlowych, a loperamid jest lekiem przeciwbiegunkowym dostępnym bez recepty.
Zatrucie opioidami to poważne działanie niepożądane, które może mieć miejsce zarówno u pacjentów, którzy dopiero rozpoczynają stosowanie leków opioidowych, jak i u osób nadużywających środków przeciwbólowych zawierających dużo opioidów. Objawy zatrucia opioidami to m.in. zaburzenia oddechowe, niskie ciśnienie krwi, zwężone źrenice, spowolniona akcja serca, bełkotliwa mowa, wymioty, zawroty głowy, hipotermia, senność przechodząca w śpiączkę.
W przypadku zatrucia opioidami należy natychmiast zgłosić się do szpitala. Jeśli pacjent jest przytomny, należy sprowokować wymioty i podać węgiel aktywowany, środki przeczyszczające i inne preparaty stosowane przy płukaniu żołądka. Metadon lub nalokson mogą być stosowane jako skuteczne leczenie zatrucia opioidami.
